Nadwaga i otyłość to narastający problem zdrowotny w Polsce, dotykający coraz większej liczby osób w różnym wieku. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia, już ponad połowa dorosłych Polaków ma nadmierną masę ciała, a statystyki wśród dzieci i młodzieży są równie niepokojące. Konsekwencje tego zjawiska wykraczają daleko poza kwestie wyglądu — nadwaga istotnie zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, nadciśnienia, miażdżycy, niektórych nowotworów, a także chorób stawów czy zaburzeń hormonalnych.
E66
Otyłość jako problem zdrowotny zaczęto dostrzegać już w XIX wieku, jednak dopiero w drugiej połowie XX wieku została oficjalnie uznana za poważne zagrożenie zdrowia publicznego. W 1997 roku WHO uznała otyłość za chorobę, a od 2000 roku mówimy o epidemii otyłości. Od tego czasu otyłość jest traktowana nie tylko jako problem estetyczny czy wynik stylu życia, ale jako złożona choroba przewlekła, wymagająca leczenia, prewencji i edukacji zdrowotnej. W ICD-10 jest klasyfikowana jako kod E66. Jednak jak pokazują kolejne raporty jest to bardziej złożony problem, który pomimo różnych akcji edukacyjnych nie znajduje odbicia w zmniejszeniu rozmiaru tego problemu. Rocznie z budżetu państwa na walkę z otyłością są wydawane miliardy złotych.
Na podstawie danych z GUS i NFZ, Najwyższa Izba Kontroli oszacowała, że w Polsce na otyłość choruje ok. 9 mln dorosłych osób. Według danych OECD każdego roku ok. 1,5 mln hospitalizacji ma związek z otyłością, a leczenie tej choroby i jej powikłań pochłania ⅕ budżetu przeznaczonego na ochronę zdrowia.
www.nik.gov.pl
W kontekście nadwagi czy otyłości często mówi się o diecie i braku ruchu, ale znacznie rzadziej wspomina się o roli mikroskładników, czyli witamin i minerałów. Oczywiście 90% problemów z nadmierną masą ciała są przyczyną nadwyżki kalorycznej, braku aktywności fizycznej, jednak również jakość diety może być problemem w utrzymaniu odpowiedniej masy ciała. Braki takich pierwiastków jak magnez, cynk, selen czy żelazo mają bezpośredni wpływ na wrażliwość tkanek na insulinę, co może sprzyjać insulinooporności. Dodatkowo niedobory tych składników zaburzają spalanie tłuszczów, hamują termogenezę i osłabiają zdolność organizmu do efektywnego wykorzystywania energii. Odpowiednie zaopatrzenie organizmu w minerały to zatem nie tylko kwestia profilaktyki zdrowotnej, ale również jeden z fundamentów skutecznej walki z nadmiarem kilogramów. Chciałbym tylko zaznaczyć, że piszę tekst na temat witamin i minerałów, nie uwzględniam tu innych składników, które mają potencjał pomagający w walce z nadmiernymi kilogramami.
Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej w organizmie – szczególnie tej zlokalizowanej w okolicach brzucha ma daleko idące konsekwencje zdrowotne. Tkanka tłuszczowa nie jest tylko biernym magazynem energii, lecz aktywnym narządem endokrynnym, który produkuje liczne substancje biologicznie czynne, takie jak cytokiny zapalne (np. interleukina-6, TNF-α), leptyna czy adiponektyna. Ich nadmiar lub niewłaściwa regulacja może prowadzić do szeregu zaburzeń.
Nadwaga i otyłość to nie tylko kwestia estetyki, ale przede wszystkim problem zdrowotny, który może prowadzić do poważnych schorzeń, takich jak cukrzyca typu 2 czy choroby serca. Choć dieta i aktywność fizyczna są kluczowe w walce z nadmierną masą ciała, często pomijanym aspektem jest rola mikro- i makroelementów w regulacji masy ciała. Niedobór niektórych składników odżywczych może sprzyjać rozwojowi nadwagi i otyłości, choć może się to wydawać paradoksalne. Chodzi tu przede wszystkim o mikroskładniki – witaminy i minerały – które pełnią kluczowe funkcje w regulacji metabolizmu, równowagi hormonalnej, gospodarki glukozowo-insulinowej oraz sygnałów głodu i sytości.
Magnez – strażnik metabolizmu
Istnieją liczne badania naukowe potwierdzające, że magnez odgrywa istotną rolę w regulacji masy ciała i metabolizmu, a jego niedobór może sprzyjać rozwojowi otyłości. Mechanizmy działania magnezu w kontekście otyłości są złożone i obejmują kilka kluczowych aspektów związanych z poprawą insulinowrażliwości przez zwiększenie ekspresji transportera glukozy GLUT4 w komórkach tłuszczowych, co poprawia wchłanianie glukozy i zwiększa wrażliwość na insulinę. Niedobór magnezu może prowadzić do zwiększenia poziomu markerów zapalnych, takich jak białko CRP, co przyczynia się do rozwoju otyłości i insulinooporności. Badania wykazały, że wyższe poziomy magnezu w surowicy są związane z niższym ryzykiem otyłości i otyłości brzusznej u pacjentów z cukrzycą typu 2. Magnez uczestniczy w ponad 300 reakcjach enzymatycznych, w tym w procesach związanych z produkcją i wykorzystaniem energii. Niedobór magnezu może prowadzić do zaburzeń w metabolizmie węglowodanów i tłuszczów, co sprzyja gromadzeniu się tkanki tłuszczowej. Magnez wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego, poprawiając jakość snu i redukując poziom stresu. Zaburzenia snu i przewlekły stres są czynnikami ryzyka rozwoju otyłości.
Żelazo – energia i spalanie tłuszczu
Żelazo jest niezbędne do transportu tlenu w organizmie, co wpływa na wydolność fizyczną i metabolizm. Niedobór żelaza może prowadzić do zmęczenia i obniżenia aktywności fizycznej, co utrudnia spalanie kalorii i sprzyja przybieraniu na wadze.
Selen i jod – wsparcie metabolizmu
Te pierwiastki są kluczowe dla prawidłowej pracy tarczycy. Niedoczynność tarczycy spowodowana ich niedoborem prowadzi do spowolnienia metabolizmu i przyrostu masy ciała.
Witamina D3 – regulator tkanki tłuszczowej
Witamina D3 wpływa na otyłość poprzez różnorodne mechanizmy, w tym regulację metabolizmu tłuszczów, stanu zapalnego, wrażliwości na insulinę oraz funkcjonowania układu hormonalnego. Niedobór witaminy D3 może prowadzić do zwiększenia produkcji cytokin prozapalnych, takich jak interleukina-6 i czynnik martwicy nowotworów alfa, co przyczynia się do przewlekłego stanu zapalnego związanego z otyłością. Witamina D3 może hamować aktywność czynnika transkrypcyjnego NF-κB, ograniczając wytwarzanie cytokin prozapalnych. Witamina D3 wpływa na funkcjonowanie komórek beta trzustki oraz na wrażliwość tkanek na insulinę. D3 wpływa na poziom parathormonu, którego podwyższone stężenie może prowadzić do zwiększonego magazynowania tłuszczu. Poprzez utrzymanie odpowiedniego poziomu witaminy D3, można regulować poziom parathormonu, co może mieć korzystny wpływ na masę ciała. Utrzymanie odpowiedniego poziomu witaminy D3 może być istotnym elementem w profilaktyce i leczeniu otyłości.
Cynk – kontrola apetytu
Cynk wpływa na wiele aspektów związanych z regulacją masy ciała i metabolizmem. Utrzymanie odpowiedniego poziomu cynku w organizmie może wspomagać kontrolę masy ciała i poprawę parametrów metabolicznych. Cynk uczestniczy w regulacji hormonów odpowiedzialnych za uczucie sytości i głodu. Niedobór tego pierwiastka prowadzi do zwiększonego apetytu i trudności w kontrolowaniu ilości spożywanego jedzenia. Cynk może zwiększać poziom adiponektyny, hormonu wydzielanego przez tkankę tłuszczową, który poprawia wrażliwość na insulinę i wspomaga metabolizm tłuszczów. Ma wpływ na aktywność receptora PPARγ, który odgrywa kluczową rolę w różnicowaniu komórek tłuszczowych i metabolizmie lipidów. Poprzez regulację tego receptora, cynk może wpływać na magazynowanie i spalanie tłuszczów. Kolejną funkcją jest wsparcie funkcji tarczycy oraz redukcja stanu zapalnego, ponieważ cynk posiada właściwości przeciwzapalne, co może pomóc w redukcji przewlekłego stanu zapalnego związanego z otyłością i poprawie funkcji metabolicznych.
Podsumowanie
Choć nadwaga najczęściej wynika z nadmiaru kalorii i braku ruchu, niedobory żywieniowe mogą zaburzać naturalną regulację masy ciała. Prowadzą do zmniejszenia tempa przemiany materii, wzrostu apetytu, zaburzeń hormonalnych i gromadzenia tkanki tłuszczowej. Dlatego tak ważne jest, by nie tylko ograniczać kalorie, ale dbać o jakość diety i jej wartość odżywczą.
