Naturalna alternatywa dla antybiotyków (fitoncydy i fitoaleksyny)

Autorką tekstu jest Patrycja Kłysz.

Nie jest to naukowy artykuł o historii i badaniach naukowych. O tym wszystkim możemy poczytać wpisując hasło fitoncydy i fitoaleksyny w google lub pubmed. Będzie krótko o teorii i dużo o tym, jak wykorzystać dobroczynne działanie korzystnych składników roślin w codziennym życiu.

Teoria – o czym tu przeczytamy:

Fitoncydy i fitoaleksyny to naturalne „antybiotyki” syntetyzowane przez niektóre rośliny w odpowiedzi na niekorzystne działanie środowiska zewnętrznego (wirusy, bakterie, grzyby, pierwotniaki). Wykazują silne działanie antybakteryjne i grzybobójcze, niektóre również hamują rozwój wirusów lub uszkadzają ich strukturę. Związki te dzielą się na kilka grup, do każdej z nich należy wiele substancji chemicznych. Najistotniejsze to: glukozynolaty, olejki gorczyczne, glikozydy izosiarkocyjanowe i olejki czosnkowe

Działanie fitoncydów na organizm człowieka:

  • Bakteriobójcze i bakteriostatyczne – bywa silniejsze w stosunku do bakterii niż niektórych stosowanych w farmakoterapii antybiotyków.
  • Pobudzają wydzielanie soków trawiennych.
  • Obniżają stężenie cholesterolu.
  • Działają rozkurczowo.
  • Stymulują wydzielanie żółci.
  • Ułatwiają przepływ żółci przez drogi żółciowe.
  • Hamują rozwój bakterii gnilnych i grzybów chorobotwórczych.
  • Przyczyniają się do obniżenia glukozy we krwi.
  • Hamują zlepianie się czerwonych krwinek i działają przeciwzakrzepowo i przeciwmiażdżycowo.
  • Wpływają na skład mikroflory przewodu pokarmowego.
  • Ułatwiają trawienie, szczególnie tłuszczów.
  • Wspomagają krążenie krwi.

Praktyka – dla kogo oraz gdzie szukać fitoncydów i jak je stosować:

Dla każdego!

Jako profilaktyka  – wystarczy używanie niżej wymienionych źródeł fitoncydów nawet w niewielkiej ilości, w codziennej kuchni.

Wspomagająco w infekcjach, czy jako dodatkowa forma leczenia wymaga zwiększenia ich ilości (konsultacja z lekarzem podczas wprowadzania ziół przy leczeniu farmakologicznym). Zwracamy uwagę nie tylko na ilość, ale również na jakość, ważne aby warzywa i zioła były świeże, wysokiej jakości, staramy się możliwie często używać ich na surowo (czosnek, cebula, chrzan, kiełki rzodkiewki) lub poddawać krótkiej obróbce kulinarnej.

Przykłady:

  • Osoby zdrowe chcące się zdrowo odżywiać – lepsza odporność na infekcje, poprawa profilu lipidowego, szybsza regeneracja, lepsze trawienie i sen.
    • śniadanie – konfitura z czarnego bzu do razowego tosta,
    • lunch do pracy – sałatka grecka z czerwoną cebulą, czosnkiem i musztardowym winegretem,
    • obiad – zupa krem z soczewicy z czosnkiem i cebulą oraz olejem z czarnuszki, herbata z pokrzywy,
    • kolacja – omlet z pomidorami i rukolą, posypany tymiankiem i oregano.
  • Wegetarianie – lepsza odporność na infekcje, lepsze trawienie tłuszczów, szybsza regeneracja, zmniejszenie nasilenie  doskwierających wzdęć.
    • śniadanie – kasza jaglana z borówką, cynamonem i orzechami,
    • lunch – sałatka z pieczonym burakiem, czosnkiem i sosem chrzanowym,
    • obiad – pęczotto z cebulą, czosnkiem, jałowcem i grzybami leśnymi, herbatka z szałwii,
    • kolacja – makaron z pesto z rukoli z pestkami dyni i tofu.
  • Kobiety w ciąży i karmiące – wzmocnienie odporności, profilaktyka cukrzycy ciążowej, nadciśnienia, poprawa przepływu krwi.
    • śniadanie – kanapka z pastą z oliwy, pieczonego czosnku i ricotty posypana kiełkami rzodkiewki,
    • lunch – koktajl z borówek i jogurtu naturalnego z awokado,
    • obiad – pieczony pstrąg z koprem, czosnkiem z ziemniaczkami i surówką z sosem miodowo-musztardowym,
    • kolacja – placki z cukinii z cebulką i czosnkiem z kozim twarożkiem i sosem chrzanowym.
  • Sportowcy, osoby aktywne fizycznie, kulturyści – zapobieganie infekcjom, działanie przeciwzapalne, lepsza regeneracja, poprawa krążenia, lepsza praca wątroby, nerek, serca = większa wydolność fizyczna.
    • śniadanie – owsianka z borówką, goździkami, cynamonem i orzechami nerkowca,
    • lunch – koktajl na mleku migdałowym z łyżeczką konfitury z czarnego bzu z nasionami chia i owocami jagodowymi oraz sałatka z rukoli z pieczonym burakiem, kozim serem i kiełkami rzodkiewki,
    • obiad – grillowany łosoś z ziemniaczkami pieczonymi z tymiankiem z surówką z czarnej rzepy i sosem miodowo-musztardowym,
    • podwieczorek – zupa krem z pieczonej papryki (różne kolory) z cebulką, czosnkiem i tymiankiem,
    • kolacja – curry z indykiem i czerwonym ryżem.
  • Dzieci – profilaktyka zdrowotna, wzmocnienie odporności.
    • śniadanie – naleśniki z konfiturą z czarnego bzu,
    • lunch – kanapki z pastą z zielonego groszku z rzodkiewką, mała porcja ciasta marchewkowego z cynamonem,
    • obiad – rosół ugotowany z liściem laurowym, cebulką i czosnkiem z makaronem oraz pulpeciki drobiowe z tymiankiem, tarte buraczki i puree ziemniaczane,
    • podwieczorek kasza jaglana z musem jabłkowym z goździkami i cynamonem,
    • kolacja – omlet z miodem spadziowym i borówkami.
  • Osoby chore – wspomaganie leczenia chorób metabolicznych, onkologicznych, nefrologicznych, zaparć, biegunek, zespołu jelita drażliwego, choroby wrzodowej, chorób przewodu pokarmowego, nadwagi, otyłości, nadciśnienia, alergii i innych. W tych przypadkach dieta powinna być opracowana indywidualnie. Należy brać pod uwagę możliwe interakcje niektórych ziół i leków.
  • Osoby z niedowagą i niedożywieniem – poprawa odporności, lepsze trawienie, lepsze odżywienie, zapobieganie stanom zapalnym – indywidualnie skomponowana dieta.

Najczęściej używane przez nas źródła fitoncydów i fitoaleksyn:

  • Rzodkiewka (w tym kiełki).
  • Gorczyca (musztarda).
  • Chrzan i wasabi.
  • Rukiew wodna.
  • Czarna rzepa.
  • Rzeżucha.

Inne przykłady:

  • Czarna porzeczka (liście) – napary wzmagają apetyt i regulują pracę jelit.
  • Jałowiec (owoce, liście, kora) – wyciągi, nalewki, stosowany do marynat i przyprawiania dań, szczególnie mięs i dziczyzny.
  • Brzoza, olcha, buk (liście, kora) – napary.
  • Papryka, pomidor ( niedojrzałe owoce) – zielone owoce, np. domowy ketchup z zielonych pomidorów.
  • Tarnina, bez czarny (kora, korzeń, kwiaty, liście) – stosowane napary, przetwory np. konfitury, nalewki.
  • Lebiodka (ziele) – oregano – jako przyprawa.
  • Czarnuszka (nasienie) – przyprawa, olej stosowane do dań i sałatek. Oleju nie podgrzewamy.
  • Kolendra (ziele, owoc) – przyprawa – zarówno nasiona jak i świeże liście.
  • Cząber (ziele) – przyprawa i składnik naparów.
  • Muszkatołowiec – gałka stosowana jako przyprawa np. do beszamelu, dań z ziemniakami, czy słodkich wypieków, również w produkcji nalewek.
  • Laurowiec (owoce, liście) – przyprawa i odwary pite jako napar.
  • Eukaliptus (liście, owoce) – napar z liści i olejek stosowany zewnętrznie.
  • Cynamonowiec (kora) – przyprawa zarówno dań słodkich i wytrawnych.
  • Szałwia (ziele) – napary i przyprawa, szczególnie do mięs.
  • Drzewa iglaste (kora, liście, kwiaty) – miód spadziowy z drzew iglastych, nalewki z pędów sosny, świerku czy jodły – przy infekcjach dróg oddechowych, przy biegunkach i niestrawności.
  • Anyż (ziele, owoc) – przyprawa i składnik nalewek.
  • Kurkuma (kłącze) – jako przyprawa, składnik mieszanek curry.
  • Tymianek (ziele) – świeży i suszony jako przyprawa oraz do sporządzania naparów.
  • Macierzanka (ziele) – pita pod postacią naparów.
  • Goździkowiec (pączki kwiatowe, kora, liście) – stosowany jako przyprawa, składnik nalewek.
  • Borówka (liście i owoce) – napary, przetwory, świeże i suszone owoce.
  • Jarzębina – stosowana w postaci naparów, przetworów jak galaretki, dżemy i nalewki.
  • Pokrzywa – w postaci naparów lub w kuchni jako alternatywa dla szpinaku i jarmużu – młode i świeże listki.
  • Burak – botwinka jako samodzielne danie, składnik barszczu, chłodnika litewskiego.

Siła działania i steżęnie fitoncydów w roślinnych zależy od:

  • Okresu wegetacji rośliny (niedojrzałe pomidory/ dojrzałe owoce jarzębiny, czy jałowca)
  • Sposobu zbioru, suszenia i przechowywania surowca (ograniczenie nasłonecznienia/ mrożenie/ liofilizacja/ po ususzeniu przechowywanie bez dostępu powietrza).
  • Zestawiania ze sobą różnych surowców ziołowych (np. Liście czarnej porzeczki i borówki/ liście brzozy, kora buku, liście i kwiaty bzu).

Patrycja Kłysz

O autorze:

Wojtek Zep

Obecnie dietetyk Pogoni Szczecin i Reprezentacji Polski w Piłce Nożnej.
Założyciel bloga Żywienie Mistrzów – doktorant, praktyk, wykładowca, autor. Zawsze jest dobry moment na zmiany!