Zgnilizna mózgu

W grudniu 2024 roku Uniwersytet w Oxfordzie opublikował, że słowem najlepiej opisującym poprzedni rok został: „brain rot” czyli w wolnym tłumaczeniu „ zgnilizna mózgu ” (fanfary). Jako definicję słowa (za UO) podaje się: „przypuszczalne pogorszenie stanu psychicznego lub intelektualnego, postrzegane jako wynik nadmiernej konsumpcji materiałów (szczególnie treści online) uważanego za trywialny lub nieskomplikowany. Jak również: coś, co prawdopodobnie doprowadzi do takiego pogorszenia”. Myślę, że jeśli masz dziecko w wieku wczesnoszkolnym to wiesz czym jest skibidi toilet, a jeśli nie to zapytaj się dziecka, na pewno Ci powie.

W istocie, zgnilizna jest metaforą, jednak w trafny sposób opisuje obecne wartości i treści pojawiające się na social mediach. I to właśnie social media chyba najbardziej są powiązane ze zjawiskiem MPD (Mobile Phone Dependence), którym chciałbym poświęcić więcej czasu. MPD jest definiowane jako uzależnienie behawioralne charakteryzujące się nadmiernym korzystaniem z telefonu komórkowego lub nieodpartą potrzebą jego użycia. Uzależnienie od telefonu prowadzi do szeregu negatywnych skutków poznawczych, emocjonalnych i społecznych. Ludziom obecnie trudno jest się skoncentrować i wykonać określone zadanie. Scrollowanie telefonu w nadmiarze – czyli nieustanne przeglądanie treści w mediach społecznościowych, aplikacjach czy stronach internetowych – jest częścią tego zjawiska. Możliwe, że żyjemy w czasach największego światowego uzależnienia.

Jesteśmy uzależnieni od telefonów, używamy go zarówno do pracy jak i dla relaksu. Jak można zaobserwować jest to rosnący problem wśród dzieci i młodzieży, jednak dorośli również mają z nim problem, nie potrafią oderwać się od bezsensownego scrollowania nieistotnych informacji. Biologiczna podstawa uzależnienia od telefonu jest złożona i obejmuje zmiany w układzie nagrody, funkcjonowaniu kory przedczołowej oraz zmian poziomów neuroprzekaźników. Wiele mechanizmów związanych z MPD (Mobile Phone Dependence) przypomina te obserwowane w uzależnieniach behawioralnych, takich jak uzależnienie od hazardu czy gier komputerowych. Korzystanie z telefonu, zwłaszcza w kontekście mediów społecznościowych, powiadomień czy wiadomości, prowadzi do nadmiernej stymulacji układu nagrody w mózgu. Główną rolę odgrywa w tym mechanizmie dopamina czyli neuroprzekaźnik odpowiedzialny za odczuwanie przyjemności i motywację. Każde polubienie, wiadomość czy nowa treść wywołuje krótki wyrzut dopaminy, co prowadzi do wzmocnienia nawyku częstego sięgania po telefon. No tak, jak z dietą, każdy wie, mało kto to robi, bo uważa, że problem go akurat nie dotyczy.

Sportowcy i telefon

Natomiast ze względu na profil tej strony chciałbym trochę więcej napisać na temat uzależnienia od telefonów wśród sportowców. Okazuje się, że przeglądanie telefonu komórkowego przed treningiem czy zawodami ma istotny wpływ na mózg sportowca. Oprócz tego, że aktywuje układ nagrody w mózgu, co prowadzi do zwiększonego uwalniania dopaminy – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za uczucie przyjemności to osłabia zdolność do odraczania gratyfikacji, która w sporcie jest niezwykle istotna, ponieważ sukces wymaga długoterminowego wysiłku i systematycznego treningu.

Jednocześnie długotrwałe i intensywne korzystanie z telefonu powoduje osłabienie funkcji kory przedczołowej, odpowiedzialnej za podejmowanie decyzji, kontrolę impulsów i planowanie działań. W efekcie sportowiec staje się mniej zdolny do skupienia się na celach treningowych czy rywalizacji. Ponadto, emitowane przez telefony mikrofalowe wpływają negatywnie na układ nerwowy poprzez zakłócanie funkcjonowania neuroprzekaźników, takich jak dopamina, co może dodatkowo pogarszać uwagę i zdolności poznawcze.

Z dostępnych danych wynika, że 28% zawodników ma stwierdzone uzależnienie od telefonu

Badanie przeprowadzone przez Fortesa i współpracowników (2022) wykazało, że pływacy korzystający ze smartfona przez 30 minut przed treningiem doświadczali wyższego poziomu zmęczenia psychicznego oraz większego odczuwanego zmęczenia treningami co w konsekwencji doprowadziło do zmniejszenia postępów treningowych w porównaniu z grupą kontrolną. Mechanizm ten można wyjaśnić hipotezą „brain drain”, zgodnie z którą zaangażowanie zasobów poznawczych w jedną czynność, taką jak korzystanie z telefonu, ogranicza ich dostępność dla innych zadań, w tym rywalizacji sportowej. Prosty wniosek, korzystanie z telefonu przed meczem czy przed treningiem obniża efektywność treningu i zwiększa potreningowe zmęczenie.

MPD prowadzi do osłabienia zdolności poznawczych, takich jak koncentracja, kontrola impulsów i podejmowanie decyzji, co jest wynikiem przeciążenia układu nerwowego.

Wspomniane efekty wpływają również na emocje i funkcje poznawcze. Stale odczuwana potrzeba interakcji z telefonem zaburza zdolność do koncentracji, prowadzi do częstszych dystrakcji i zwiększa ryzyko podejmowania błędnych decyzji. W sporcie, gdzie liczy się szybkość reakcji i precyzja działań, te osłabienia mogą być szczególnie znaczące. W randomizowanym badaniu Fortes’a i wsp. opublikowanym w 2021 na grupie siatkarzy, istniała statystycznie istotna interakcja grupa × czas zarówno dla zdolności podejmowania decyzji dotyczących ataku oraz podań. To znaczy, że sportowcy z grupy kontrolnej wykazali poprawę w zdolności podejmowania decyzji dotyczących ataku i decyzji podań w porównaniu ze sportowcami z grupy eksperymentalnej, którzy korzystali z mediów społecznościowych przed treningiem. „Mały kamień może wykoleić wielki pociąg.”

Dodatkowo, na skutek zaburzeń w strukturze snu spowodowanych ekspozycją na światło niebieskie płynące z ekranu, zmniejsza się możliwość regeneracji fizycznej i psychicznej.

Bezmyślne przeglądanie telefonu komórkowego również osłabia zdolność do skutecznego zarządzania emocjami, co w rezultacie powoduje spadek motywacji, trudności w skupieniu na celach oraz gorsze wyniki w rywalizacji. Aby zminimalizować te negatywne skutki, kluczowe jest świadome zarządzanie czasem korzystania z urządzeń elektronicznych, wybieranie rozwijających treści, słuchanie muzyki, a nie interesowanie się czyimś życiem czy jakimiś złamasami, którzy robią sobie krzywdę.

Co robić?

Aby zminimalizować negatywny wpływ zgnilizna mózgu na układ nerwowy, zaleca się:

• Ograniczenie czasu spędzanego na korzystaniu z telefonu komórkowego, zwłaszcza przed treningami i zawodami.
• Wprowadzenie strategii samoregulacji i samokontroli w celu zarządzania pokusą korzystania z telefonu. Zostaw telefon w plecaku lub szafce jeśli jesteś już w szatni, porozmawiaj z kolegami.
• Zastosowanie technik relaksacyjnych, ćwiczenia oddechowe i dbanie o higienę snu w celu poprawy regeneracji układu nerwowego.

Podsumowanie

Zgnilizna mózgu w social mediach postępuje, dostępność do beznadziejnej jakości treści jest zaraźliwe i popularyzowane algorytmami, co niewątpliwie za kilkanaście pokoleń może prowadzić do zmniejszenia możliwości intelektualnych, daleko posunięte wnioski jednak całkiem ostre, ponieważ uważam, że tego wymaga sytuacja. W bezpośrednim przełożeniu na tu i teraz, uzależnienie od telefonu, czyli używanie go przez co najmniej 4 godziny dziennie, prowadzi do osłabienia zdolności poznawczych, takich jak koncentracja, kontrola emocji i podejmowanie decyzji, co jest wynikiem przeciążenia układu nerwowego. Stymulacja układu nagrody w mózgu przez ciągłe korzystanie z telefonu zakłóca równowagę neuroprzekaźników, takich jak dopamina, co może powodować zmniejszenie motywacji do długoterminowych celów i obniżenie zdolności samoregulacji. Dodatkowo wpływa na jakość snu, poziom stresu oraz zwiększone zmęczenie psychiczne po zakończeniu treningu czy meczu.

Na podstawie artykułu Mei Z i wsp. z 2024 roku zamieszczonego na: PubMed oraz Sahin Koybulan S, Altin D, Yararbas G, Hassoy H. Smartphone Addiction and Related Factors among Athletes. Behav Sci (Basel). 2024 Apr 18;14(4):341.