Napojów energetycznych nikomu nie trzeba chyba dzisiaj przedstawiać. Są to produkty szeroko dostępne na półkach sklepowych, które mają za zadanie dodać energii, poprawić koncentrację i pomóc przetrwać trudniejsze chwile. Jednak od 1 stycznia 2024 roku nastąpiła jedna zasadnicza zmiana, zgodnie z nowelizacją ustawy o zdrowiu publicznym w Polsce, napoje energetyczne, zostały zakazane do sprzedaży osobom poniżej 18. roku życia. Według przepisów prawa energetyki to te napoje, które zawierają:
- więcej niż 150 mg kofeiny/litr
lub - posiadają dodatek tauryny w jakiejkolwiek ilości
Właśnie tych napojów nie kupi już osoba niepełnoletnia, tak samo jak papierosów czy alkoholu. Czy zmiany przepisów prawa idą w dobrym kierunku?
Historia napojów energetycznych
Pierwsze napoje o działaniu pobudzającym zaczęły pojawiać się w Azji w pierwszej połowie XX wieku. W latach 20. w Japonii produkowano tzw. „genki drinks”, które zawierały mieszanki witamin i kofeiny. Były one pierwotnie przeznaczone dla robotników, aby poprawić ich wydajność w pracy.
Przełomu na skalę globalną dokonała austriacka firma Red Bull, która był wprowadziła produkt o tej samej nazwie w 1987 roku, inspirowany tajskim produktem „Krating Daeng”. Red Bull nie tylko zmienił formułę napoju na bardziej przyjazną dla europejskich i amerykańskich konsumentów, ale także postawił na skuteczny marketing, który połączył sport, kulturę i dynamiczny styl życia.
Najpopularniejsze napoje energetyczne na rynku
Dziś rynek napojów energetycznych jest niezwykle zróżnicowany, a ich popularność stale rośnie. Wśród najbardziej znanych marek znajdują się:
- Red Bull – pionier w branży.
- Monster Energy – kojarzony z ekstremalnymi sportami i kulturą młodzieżową.
- Rockstar Energy – często wybierany przez sportowców i osoby aktywne fizycznie.
- Burn i Tiger – popularne zwłaszcza w Europie.
- Dzik
Substancje aktywne w napojach energetycznych
Napój energetyczny to w dużej mierze mieszanka składników aktywnych, z których najważniejsze to:
- Kofeina – główny składnik pobudzający, zwiększa czujność i poprawia koncentrację. W jednej puszce napoju może być jej od 30 do 200 mg.
- Tauryna – aminokwas wspomagający funkcje mózgu i mięśni, choć jej dokładny wpływ na organizm w połączeniu z kofeiną nie jest w pełni poznany.
- Cukier – źródło szybkiej energii, choć wiele napojów oferuje również wersje bezcukrowe.
- Witaminy z grupy B – wspomagają metabolizm energetyczny.
- Guarana – naturalne źródło kofeiny, popularne w niektórych markach.
Jak działają napoje energetyczne?
Substancje zawarte w napojach energetycznych mają za zadanie stymulować układ nerwowy poprzez kofeinę, co prowadzi do zwiększenia czujności i poprawy koncentracji. Badań na temat skuteczności kofeiny na zdolności poznawcze oraz możliwości wysiłkowe jest bardzo dużo i efekt ten został wielokrotnie potwierdzony. Poza tym napoje te zwiększają dostępność energii dzięki zawartości cukru lub jego zamienników co może przełożyć się na poprawę wydolności fizycznej dzięki synergii kofeiny i tauryny, choć efekty te zależą od indywidualnej tolerancji organizmu. Dlaczego stosujemy te napoje? Ponieważ jeśli nie dbasz o sen i odpowiednią regenerację, to potrzebujesz wsparcia w rozkręceniu się z samego rana. Lubimy wziąć coś i od razu widzieć efekt, a niestety tak się składa, że w przypadku energetyków, przez wysoką zawartość kofeiny widzimy efekt już po 15-30 minutach, który utrzymuje się do kilku godzin, więc jest to bardzo szybka reakcja. Jest to całkiem solidny argument, żeby zarwać noc, a od rana sięgnąć po kolejnego energetyka…
Ogólnie bardzo mnie dziwi zapis w ustawie „dodatki w postaci tauryny w jakiejkolwiek ilości.”. Totalny bezsens ponieważ tauryna nie jest substancją pobudzającą, a jej działanie opiera się bardziej na wsparciu układu nerwowego. Jej obecność może mieć pewne korzyści, ale często jest wyolbrzymiana w przekazach marketingowych jako „super składnik”, który warunkuje pobudzenie. Stworzyło to mit, że tauryna jest kluczowym składnikiem energetyzującym, co nie jest zgodne z rzeczywistością.
Dodatkową kwestią, który przeoczyli ustawodawcy jest fakt, że każdy może kupić sobie suplement zawierający taurynę, dokupuje sobie suplement zawierający kofeinę i proszę bardzo, w łatwy sposób można obejść przepisy prawa. Jest to więc trochę nieskuteczna próba nałożenia bezsensownych przepisów tylko na papierze.
Konsekwencje stosowania napojów energetycznych
Choć napoje energetyczne mogą być przydatne w określonych sytuacjach, ich nadmierne spożycie wiąże się z licznymi problemami:
- Problemy ze snem – zbyt duża ilość kofeiny może powodować bezsenność.
- Nadpobudliwość i nerwowość – efekt wynikający z nadmiaru stymulantów.
- Wzrost ciśnienia krwi i ryzyko problemów sercowo-naczyniowych – szczególnie u osób z chorobami serca.
- Uzależnienie – regularne spożywanie może prowadzić do zależności od kofeiny.
- Ryzyko nadwagi – duża ilość cukru w niektórych produktach sprzyja nadmiernemu spożyciu kalorii.
Jak to zwykle bywa mamy plusy i minusy stosowania tego rodzaju napojów, może nie bez przyczyny zostały one zakazane do sprzedaży osobom poniżej 18 roku życia. Głównym problemem tych napojów jest wysoka zawartość kofeiny. W przypadku młodszych osób układ nerwowy i sercowo-naczyniowy są wciąż w fazie rozwoju, co sprawia, że mogą one być bardziej wrażliwe na działanie substancji pobudzających. Mamy znacznie wyższą dawkę kofeiny w przeliczeniu na kilogram masy ciała niż dla osoby dorosłej. Kofeina w nadmiernych ilościach może prowadzić do nadpobudliwości, trudności w koncentracji, a także problemów ze snem. Długotrwałe zaburzenia snu u młodzieży negatywnie wpływają na regenerację organizmu, zdolności poznawcze i ogólną efektywność w nauce.
Kolejnym istotnym problemem jest bardzo wysoka zawartość cukru w napojach energetycznych. Regularne ich spożywanie może sprzyjać otyłości oraz chorobom związanym z nadmiernym spożyciem cukru, takim jak cukrzyca typu 2.
Nie można również zapominać o wpływie napojów energetycznych na zdrowie psychiczne. Nadmiar kofeiny i cukru może prowadzić do wahań nastroju, uczucia lęku, a także trudności w radzeniu sobie z codziennym stresem. Te szybkie skoki energii, które kończą się tzw. „crashem”, mogą nasilać irytację i powodować brak równowagi emocjonalnej.
Zarówno kofeina, jak i cukier mają potencjał uzależniający. Młodzież, która regularnie sięga po takie napoje, może łatwo wpaść w nawyk, co prowadzi do fizycznego uzależnienia od kofeiny oraz psychologicznego uzależnienia od słodkiego smaku. W dłuższej perspektywie takie przyzwyczajenia mogą negatywnie wpłynąć na wybory żywieniowe i ogólny stan zdrowia.
Składniki napojów energetycznych
Składnik | Potencjalne korzyści | Zagrożenia |
Kofeina | Poprawia czujność i koncentracja | Potencjalne uzależnienie, przyspieszenie tętna i podwyższenie ciśnienia krwi, zaburzenia snu, odwodnienie (przy wysokich dawkach) |
Tauryna | Poprawa wydolności fizycznej, lepsza funkcja poznawcza | Ograniczone badania, możliwe interakcje z lekami, potencjalne efekty sercowo-naczyniowe |
Ekstrakt z guarany | Zwiększa poziom energii i czujność | Podobne objawy jak w przypadku kofeiny (zawiera kofeinę) |
Witaminy z grupy B | Mają wpływ na produkcję energii, są ważne dla układu nerwowego | Wysokie dawki mogą powodować rumień niacynowy, potencjalne interakcje z lekami |
Żeń-szeń | Poprawa funkcji poznawczych, zwiększa poziom energii | Możliwe interakcje z lekami, efekty stymulujące, potencjalne zwiększenie ciśnienia krwi |
Cukier | Źródło szybkiej energii | Wysoka zawartość cukru może przyczyniać się do przyrostu masy ciała, próchnicy zębów, zwiększenie uwalniania insuliny |
Słodziki | Poprawa smaku | Niektóre sztuczne słodziki mogą mieć niekorzystny wpływ na zdrowie |
Sztuczne aromaty | Poprawa smaku | Niektóre sztuczne aromaty mogą mieć niekorzystny wpływ na zdrowie |
Konserwanty | Wydłużenie trwałości i stabilności produktu | Niektóre konserwanty mogą mieć niekorzystny wpływ na zdrowie |
Dwutlenek węgla | Poprawa doznań sensorycznych | Może powodować wzdęcia, dyskomfort żołądkowy |
Ta tabelka przedstawia składniki często spotykane w napojach energetycznych wraz z ich potencjalnymi korzyściami i obawami zdrowotnymi, jednak składniki napojów energetycznych różnią się między sobą.
Podsumowanie
Napój energetyczny może być szybkim sposobem na pobudzenie w kryzysowym momencie, ale należy pamiętać o umiarze i świadomym podejściu do ich spożycia. Warto zastanowić się, czy zamiast sięgać po kolejną puszkę, lepszym wyborem nie będzie zdrowa dieta, regularny sen i aktywność fizyczna – naturalne źródła energii, które nie niosą ze sobą ryzyka dla zdrowia.
Czy warto sięgać po napoje energetyczne? Dla młodzieży – z pewnością nie, ponieważ jest to zabronione, natomiast dla starszych – to zależy – klucz tkwi w świadomości swojego organizmu. Może wystarcz dobrze zjeść i odpocząć, żeby nie trzeba było wydawać zbędnej kasy na takie produkty?