Energetyki

Napojów energetycznych nikomu nie trzeba chyba dzisiaj przedstawiać. Są to produkty szeroko dostępne na półkach sklepowych, które mają za zadanie dodać energii, poprawić koncentrację i pomóc przetrwać trudniejsze chwile. Jednak od 1 stycznia 2024 roku nastąpiła jedna zasadnicza zmiana, zgodnie z nowelizacją ustawy o zdrowiu publicznym w Polsce, napoje energetyczne, zostały zakazane do sprzedaży osobom poniżej 18. roku życia. Według przepisów prawa energetyki to te napoje, które zawierają:

  • więcej niż 150 mg kofeiny/litr
    lub
  • posiadają dodatek tauryny w jakiejkolwiek ilości

Właśnie tych napojów nie kupi już osoba niepełnoletnia, tak samo jak papierosów czy alkoholu. Czy zmiany przepisów prawa idą w dobrym kierunku?

Historia napojów energetycznych

Pierwsze napoje o działaniu pobudzającym zaczęły pojawiać się w Azji w pierwszej połowie XX wieku. W latach 20. w Japonii produkowano tzw. „genki drinks”, które zawierały mieszanki witamin i kofeiny. Były one pierwotnie przeznaczone dla robotników, aby poprawić ich wydajność w pracy.

Przełomu na skalę globalną dokonała austriacka firma Red Bull, która był wprowadziła produkt o tej samej nazwie w 1987 roku, inspirowany tajskim produktem „Krating Daeng”. Red Bull nie tylko zmienił formułę napoju na bardziej przyjazną dla europejskich i amerykańskich konsumentów, ale także postawił na skuteczny marketing, który połączył sport, kulturę i dynamiczny styl życia.

Najpopularniejsze napoje energetyczne na rynku

Dziś rynek napojów energetycznych jest niezwykle zróżnicowany, a ich popularność stale rośnie. Wśród najbardziej znanych marek znajdują się:

  • Red Bull – pionier w branży.
  • Monster Energy – kojarzony z ekstremalnymi sportami i kulturą młodzieżową.
  • Rockstar Energy – często wybierany przez sportowców i osoby aktywne fizycznie.
  • Burn i Tiger – popularne zwłaszcza w Europie.
  • Dzik

Substancje aktywne w napojach energetycznych

Napój energetyczny to w dużej mierze mieszanka składników aktywnych, z których najważniejsze to:

  • Kofeina – główny składnik pobudzający, zwiększa czujność i poprawia koncentrację. W jednej puszce napoju może być jej od 30 do 200 mg.
  • Tauryna – aminokwas wspomagający funkcje mózgu i mięśni, choć jej dokładny wpływ na organizm w połączeniu z kofeiną nie jest w pełni poznany.
  • Cukier – źródło szybkiej energii, choć wiele napojów oferuje również wersje bezcukrowe.
  • Witaminy z grupy B – wspomagają metabolizm energetyczny.
  • Guarana – naturalne źródło kofeiny, popularne w niektórych markach.

    Jak działają napoje energetyczne?

    Substancje zawarte w napojach energetycznych mają za zadanie stymulować układ nerwowy poprzez kofeinę, co prowadzi do zwiększenia czujności i poprawy koncentracji. Badań na temat skuteczności kofeiny na zdolności poznawcze oraz możliwości wysiłkowe jest bardzo dużo i efekt ten został wielokrotnie potwierdzony. Poza tym napoje te zwiększają dostępność energii dzięki zawartości cukru lub jego zamienników co może przełożyć się na poprawę wydolności fizycznej dzięki synergii kofeiny i tauryny, choć efekty te zależą od indywidualnej tolerancji organizmu. Dlaczego stosujemy te napoje? Ponieważ jeśli nie dbasz o sen i odpowiednią regenerację, to potrzebujesz wsparcia w rozkręceniu się z samego rana. Lubimy wziąć coś i od razu widzieć efekt, a niestety tak się składa, że w przypadku energetyków, przez wysoką zawartość kofeiny widzimy efekt już po 15-30 minutach, który utrzymuje się do kilku godzin, więc jest to bardzo szybka reakcja. Jest to całkiem solidny argument, żeby zarwać noc, a od rana sięgnąć po kolejnego energetyka…

    Ogólnie bardzo mnie dziwi zapis w ustawie „dodatki w postaci tauryny w jakiejkolwiek ilości.”. Totalny bezsens ponieważ tauryna nie jest substancją pobudzającą, a jej działanie opiera się bardziej na wsparciu układu nerwowego. Jej obecność może mieć pewne korzyści, ale często jest wyolbrzymiana w przekazach marketingowych jako „super składnik”, który warunkuje pobudzenie. Stworzyło to mit, że tauryna jest kluczowym składnikiem energetyzującym, co nie jest zgodne z rzeczywistością.

    Dodatkową kwestią, który przeoczyli ustawodawcy jest fakt, że każdy może kupić sobie suplement zawierający taurynę, dokupuje sobie suplement zawierający kofeinę i proszę bardzo, w łatwy sposób można obejść przepisy prawa. Jest to więc trochę nieskuteczna próba nałożenia bezsensownych przepisów tylko na papierze.


    Konsekwencje stosowania napojów energetycznych

    Choć napoje energetyczne mogą być przydatne w określonych sytuacjach, ich nadmierne spożycie wiąże się z licznymi problemami:

    1. Problemy ze snem – zbyt duża ilość kofeiny może powodować bezsenność.
    2. Nadpobudliwość i nerwowość – efekt wynikający z nadmiaru stymulantów.
    3. Wzrost ciśnienia krwi i ryzyko problemów sercowo-naczyniowych – szczególnie u osób z chorobami serca.
    4. Uzależnienie – regularne spożywanie może prowadzić do zależności od kofeiny.
    5. Ryzyko nadwagi – duża ilość cukru w niektórych produktach sprzyja nadmiernemu spożyciu kalorii.

    Jak to zwykle bywa mamy plusy i minusy stosowania tego rodzaju napojów, może nie bez przyczyny zostały one zakazane do sprzedaży osobom poniżej 18 roku życia. Głównym problemem tych napojów jest wysoka zawartość kofeiny. W przypadku młodszych osób układ nerwowy i sercowo-naczyniowy są wciąż w fazie rozwoju, co sprawia, że mogą one być bardziej wrażliwe na działanie substancji pobudzających. Mamy znacznie wyższą dawkę kofeiny w przeliczeniu na kilogram masy ciała niż dla osoby dorosłej. Kofeina w nadmiernych ilościach może prowadzić do nadpobudliwości, trudności w koncentracji, a także problemów ze snem. Długotrwałe zaburzenia snu u młodzieży negatywnie wpływają na regenerację organizmu, zdolności poznawcze i ogólną efektywność w nauce.

    Kolejnym istotnym problemem jest bardzo wysoka zawartość cukru w napojach energetycznych. Regularne ich spożywanie może sprzyjać otyłości oraz chorobom związanym z nadmiernym spożyciem cukru, takim jak cukrzyca typu 2.

    Nie można również zapominać o wpływie napojów energetycznych na zdrowie psychiczne. Nadmiar kofeiny i cukru może prowadzić do wahań nastroju, uczucia lęku, a także trudności w radzeniu sobie z codziennym stresem. Te szybkie skoki energii, które kończą się tzw. „crashem”, mogą nasilać irytację i powodować brak równowagi emocjonalnej.

    Zarówno kofeina, jak i cukier mają potencjał uzależniający. Młodzież, która regularnie sięga po takie napoje, może łatwo wpaść w nawyk, co prowadzi do fizycznego uzależnienia od kofeiny oraz psychologicznego uzależnienia od słodkiego smaku. W dłuższej perspektywie takie przyzwyczajenia mogą negatywnie wpłynąć na wybory żywieniowe i ogólny stan zdrowia.


    Składniki napojów energetycznych

    SkładnikPotencjalne korzyściZagrożenia
    KofeinaPoprawia czujność i koncentracjaPotencjalne uzależnienie, przyspieszenie tętna i podwyższenie ciśnienia krwi, zaburzenia snu, odwodnienie (przy wysokich dawkach)
    TaurynaPoprawa wydolności fizycznej, lepsza funkcja poznawczaOgraniczone badania, możliwe interakcje z lekami, potencjalne efekty sercowo-naczyniowe
    Ekstrakt z guaranyZwiększa poziom energii i czujnośćPodobne objawy jak w przypadku kofeiny (zawiera kofeinę)
    Witaminy z grupy BMają wpływ na produkcję energii, są ważne dla układu nerwowegoWysokie dawki mogą powodować rumień niacynowy, potencjalne interakcje z lekami
    Żeń-szeńPoprawa funkcji poznawczych, zwiększa poziom energiiMożliwe interakcje z lekami, efekty stymulujące, potencjalne zwiększenie ciśnienia krwi
    CukierŹródło szybkiej energiiWysoka zawartość cukru może przyczyniać się do przyrostu masy ciała, próchnicy zębów, zwiększenie uwalniania insuliny
    SłodzikiPoprawa smakuNiektóre sztuczne słodziki mogą mieć niekorzystny wpływ na zdrowie
    Sztuczne aromatyPoprawa smakuNiektóre sztuczne aromaty mogą mieć niekorzystny wpływ na zdrowie
    KonserwantyWydłużenie trwałości i stabilności produktuNiektóre konserwanty mogą mieć niekorzystny wpływ na zdrowie
    Dwutlenek węglaPoprawa doznań sensorycznychMoże powodować wzdęcia, dyskomfort żołądkowy

    Ta tabelka przedstawia składniki często spotykane w napojach energetycznych wraz z ich potencjalnymi korzyściami i obawami zdrowotnymi, jednak składniki napojów energetycznych różnią się między sobą.

    Podsumowanie

    Napój energetyczny może być szybkim sposobem na pobudzenie w kryzysowym momencie, ale należy pamiętać o umiarze i świadomym podejściu do ich spożycia. Warto zastanowić się, czy zamiast sięgać po kolejną puszkę, lepszym wyborem nie będzie zdrowa dieta, regularny sen i aktywność fizyczna – naturalne źródła energii, które nie niosą ze sobą ryzyka dla zdrowia.

    Czy warto sięgać po napoje energetyczne? Dla młodzieży – z pewnością nie, ponieważ jest to zabronione, natomiast dla starszych – to zależy – klucz tkwi w świadomości swojego organizmu. Może wystarcz dobrze zjeść i odpocząć, żeby nie trzeba było wydawać zbędnej kasy na takie produkty?

    O autorze:

    Wojtek Zep

    Obecnie dietetyk Pogoni Szczecin i Reprezentacji Polski w Piłce Nożnej.
    Założyciel bloga Żywienie Mistrzów – doktorant, praktyk, wykładowca, autor. Zawsze jest dobry moment na zmiany!